Izložba „Kosovski i šarkoski vez“ u Etnografskom muzeju u Beogradu

10. Mart 2018

Poseta predstavnika Mađarskog folklornog centra iz Subotice, Udruženja za folklor županije Tolna i Županijskog muzeja Vošinski Mor iz Seksarda Etnografskom muzeju u Beogradu u oktobru 2015. stvorila je priliku da ova dva muzeja pokrenu istraživačko-izložbeni projekat „Kosovski i šarkoski vez“.

U fokusu istraživanja je tekstilna radinost i kulturno nasleđe oblasti Šarkoz u Mađarskoj i Kosovo na Kosovu i Metohiji i vez kao jedna od njihovih osobenosti.Krenulo se od sličnosti (boje, oblici, raspored) kosovskog veza i veza iz Šarkoza, i pokušaja istraživanja porekla tih vezova ne bi li se pronašle tačke podudaranja i mogućeg preuzimanja određenih kulturnih elemenata.Imajući u vidu u međuvremenu nastale promene, s vremenom je istraživanje prošireno i na istoriju tih vezova.

Uočeno je nekoliko paralela: stalno obnavljanje kosovskog veza i veza iz Šarkoza, njihova slična funkcija u obadruštva i opstanak do danas. Vrednosti kosovskog narodnog stvaralaštva i narodnog stvaralaštva iz Šarkoza – u ovom slučaju veza –bilesu izdignute iz sopstvenog društvenog sistema i ugrađene u sistem nacionalne kulture u odgovarajućim ideološkim, kulturnim, ekonomskim i društvenim okolnostima. Tokom tog procesa vez iz Šarkoza je po pitanju motiva, njihov rasporeda, boje i tehnike ostao nepromenjen,dok je kosovski vez prošao kroz korenite promene. Kao sastavni deo gradske kulture oba veza su pretrpela funkcionalne promene, što im je omogućilo opstanak do današnjih dana.

U poređenju mađarske i srpske narodne umetnosti postoji značajna razlika.U Srbiji jeu izgradnji nacionalnog identiteta važnu ulogu imalo narodno stvaralaštvo i vez s Kosova, dok je vez iz Šarkoza bio samo jedan u mnoštvu istaknutih etničkih grupa sa teritorije Mađarske. Kosovski vez je i danas sastavni deo gradske kulture širom Srbije, dokje vez iz Šarkoza uglavnom zastupljen u okviru lokalne sredine.

Dalji podsticaj očuvanju kosovskog i šarkoskog veza datje 2012. godine kadaje pod nazivom “Narodno stvaralaštvo Šarkoza” vez, tkanje, vezenje, nizanje bisera i šivenje narodnih nošnji stavljeno na nacionalnu listu Nematerijalne kulturne baštine Mađarske, a kosovski vez upisan na listu nematerijalnog kulturnog nasleđa Republike Srbije kao zasebni kulturni element koji u sebi objedinjuje tradicionalni kosovski vez i varijantu veza praktikovanu u gradovima između dva svetska rata.