Spomen-izložba Dr NIKO ZUPANIČ Kosmopolita iz Bele Krajine Povodom 140-godišnjice rođenja osnivača Slovenskog etnografskog muzeja
10. Jul 2017
Dr Nika Zupaniča, naučnika, muzeologa, političara i rodoljuba, „oca“ današnjeg Slovenskog etnografskog muzeja i današnje Katedre za etnologiju i kulturnu antropologiju Filozofskog fakulteta u Ljubljani, životni put vodio je - na prelazu iz 19. u 20. vek - iz rodnog sela Griblje u Beloj Krajini prvo na školovanje u Novo Mesto i dalje na studije istorije, arheologije i geografije u Beč. Doktorirao je 1903. godine sa tezom Die Ankuft der Slowenen in Süden (Dolazak Slovena na jug) i zatim otišao na studije antropologije u Minhen, Cirih i Bazel. Zbog svojih političkih i naučnih pogleda, napustio je tadašnju domovinu, Austrougarsku, i preselio se u Kraljevinu Srbiju, gde je bio zaposlen od 1907. do 1921. godine kao kustos, prvo u Narodnom, a potom u Etnografskom muzeju u Beogradu. Njegov naučni i muzejski put preplitao se sa političkom aktivnošću. Politika ga je za vreme Prvog svetskog rata, kao člana Jugoslovenskog odbora, odvela preko Londona u SAD, a posle rata i na Mirovnu konferenciju u Pariz. Zupaničev život i rad, nekoliko godina tekli su na relaciji između Ljubljane i Beograda, kao i između nauke i politike. Splet srećnih, a i ponekih nenaklonjenih okolnosti, zatim stručne i političke veze koje je imao, pomogle su mu da 1921. godine osnuje Etnografski institut u Ljubljani, koji je 1923. godine prerastao u Etnografski muzej, odnosno današnji Slovenski etnografski muzej. Bio je upravnik Muzeja do 1940. godine, kao i urednik naučnog časopisa Etnolog, koji je počeo da izlazi 1926. godine. Godine 1940. bio je imenovan za prvog profesora za predmet Opšta i narodna etnologija na Univerzitetu u Ljubljani, gde je predavao do 1957. godine.
Etnolog, istoričar, fizički antropolog i paleoetnolog, dr Niko Zupanič je svojim brojnim radovima upoznavao domaću i svetsku stručnu javnost, pre svega s etničkom istorijom i etnološkim i fizičko- antropološkim karakteristikama naroda i ljudi koji su živeli na prostorima Južnog Balkana, kao i u njegovoj rodnoj Beloj Krajini. I na naučnom i na političkom području zalagao se za slovensku uzajamnost i jugoslovenski unitarizam – zato je istovremeno bio omiljen, a važio je takođe i za spornu i politički gonjenu osobu. O životu i radu Nika Zupaniča dosta je objavljivano ̶ poslednji put povodom 130-godišnjice njegovog rođenja, kada je Katedra za etnologiju i kulturnu antropologiju Filozofskog fakulteta Univerziteta u Ljubljani izdala zbornik – Niko Zupanič, njegov rad, vreme i prostor.
Izložba povodom 140-godišnjice rođenja dr Nika Zupaniča predstavlja neka mesta i ljude koji su ga definisali kao istraživača, muzeologa, političara i čoveka.
Posebni otisci priloga dr Nika Zupaniča, objavljeni u brojnim domaćim i inostranim publikacijama, službeni dokumenti i njegovi privatni predmeti, vode nas od rodnog sela Griblje preko Ljubljane do Beča, zatim u Beograd, Zagreb, Atinu, Rim, Pariz, London, Brisel, Prag, Berlin, Njujork, Klivlend, Sofiju, Bukurešt… i nazad, u rodnu Belu Krajinu. Zupanič je u svom životu bio u kontaktu sa brojnim naučnicima, političarima i umetnicima. Zato, hodom kroz izložbu, srećemo Otona Župančiča, Antona Ažbeta, Jovana Cvijića, Mihajla Pupina, Nikolu Pašića, Bogumila Vošnjaka, Tomaša Masarika … kao i stanovnike Žumberka, Bele Krajine, Kosova, Hrvate u Grčkoj, bugarske i turske vojne zarobljenike i mnoge druge koje je dr Niko Zupanič proučavao i fotografisao na svojim terenskim istraživanjima.